Gmina Sokółka położona jest w północnej części Niziny Podlaskiej w obszarze Zielonych Płuc Polski. Nizinny teren urozmaicają wzniesienia i pagórki polodowcowe osiągające 230 m n.p.m., które tworzą bardzo urokliwy obszar chronionego krajobrazu Wzgórz Sokólskich. Znakomite tereny rekreacyjno- wypoczynkowe stanowi też pobliska Puszcza Knyszyńska, rozciągająca się w dorzeczu rzeki Sokołda. Należy do niej, położony częściowo w gminie Sokółka, Park Krajobrazowy Puszczy Knyszyńskiej im. prof. Witolda Sławińskiego.
Gmina Sokółka obejmuje obszar o powierzchni 314 km2. Siedziba gminy mieści się w mieście Sokółka, w którym znajdują się również siedziby władz powiatu sokólskiego oraz instytucji rejonowych i powiatowych obejmujących swoim zasięgiem 10 okolicznych gmin należących do powiatu sokólskiego.
Gmina sąsiaduje od północnego – wschodu z Gminą Kuźnica Białostocka, od południa z Gminą Szudziałowo, od południowego – zachodu z Gminą Supraśl, od zachodu z Gminami Janów i Czarna Białostocka, a od północy z Gminą Sidra. Wschodnia granica gminy pokrywa się z granicą Polski z Białorusią.
Sieć osadniczą w gminie tworzy miasto Sokółka wraz 68 wsiami wchodzącymi w skład 55 sołectw. W gminie mieszka około 26 tys. osób, z czego ok. 19 tys. to mieszkańcy miasta Sokółka.
Walory przyrodnicze
Teren Gminy Sokółka to jeden z najciekawszych przyrodniczo i najmniej zanieczyszczonych obszarów w województwie podlaskim. To teren szczególny ze względu na bogactwo środowiska naturalnego. Czystość powietrza i niewielka, w porównaniu do innych regionów kraju i Unii Europejskiej, ingerencja człowieka w środowisko nadaje temu obszarowi odpowiednią specyfikę oraz poczucie wyjątkowego klimatu i unikatowego charakteru.
Jest to kraina kompleksów leśnych, zachowanych w naturalnym stanie dolin rzecznych i harmonijnego rolniczego krajobrazu kulturowego. O wartości przyrodniczej Gminy Sokółka świadczą obszary chronione, różnej rangi. Do najcenniejszych należą Park Krajobrazowy Puszczy Knyszyńskiej, Obszar Chroniony Krajobrazu „Wzgórza Sokólskie”, obszary chronione Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000 (specjalna ochrona ptaków oraz obszarów chronionych siedlisk) oraz rezerwaty i pomniki przyrody.
Na terenie Gminy Sokółka zbiorowiska roślinności naturalnej, bądź zbliżonej do naturalnej pokrywają znaczne obszary powierzchni (lasy, bagna i torfowiska, naturalne łąki), drugie tyle zajmują obszary o zachowanym harmonijnym rolniczym krajobrazie kulturowym, z przewagą tradycyjnego, mało intensywnego rolnictwa. Tak więc obszary o cennym krajobrazie przyrodniczym lub kulturowym zajmują w obrębie gminy większą część powierzchni, co stawia go w rzędzie najciekawszych nie tylko w województwie podlaskim, ale i w kraju.
Flora roślin naczyniowych występujących na terenie gminy liczy wiele gatunków, w tym wiele gatunków rzadkich i chronionych.
Pod względem faunistycznym Gmina Sokółka należy do cennych obszarów nie tylko w województwie ale i w Polsce. Dzieje się tak przede wszystkim za przyczyną Puszczy Knyszyńskiej, będącej ostoją licznych gatunków rzadkich i ginących już na naszym kontynencie zwierząt. Występuje tu kilkadziesiąt gatunków ssaków (m.in. żubr, łoś, wilk, ryś, bóbr i wydra), ptaków lęgowych, gatunków gadów, gatunków płazów i gatunków ryb. Wiele gatunków zwierząt objętych jest ochroną prawną. Wiele rzadkich gatunków zwierząt i roślin, występujących w regionie, a zwłaszcza w Parku Krajobrazowym Puszczy Knyszyńskiej, budzi zainteresowanie turystów-przyrodników z kraju i zagranicy, a możliwość oglądania tych gatunków w warunkach naturalnych jest jednym z celów przyjazdów turystycznych.
Tereny objęte różnymi formami ochrony prawnej zajmują znaczną część powierzchni gminy. Poza tym znajduje się wiele innych obszarów, których potencjał przyrodniczy predestynuje je do objęcia ochroną. Obszary przyrodniczo cenne stanowią jedną z głównych atrakcji turystycznych regionu i jeden z głównych celów wizyt turystów. Unikatowe warunki przyrodnicze stwarzają liczne możliwości uprawiania turystyki, jak choćby tradycyjnej turystyki historycznej i dziedzictwa kulturowego, przyrodniczej i wodnej. Występują wymarzone warunki do aktywnych form wypoczynku, w tym turystyki pieszej, rowerowej i konnej zharmonizowanej z naturalną przyrodą.
Na terenie Gminy Sokółka, na mocy przyrodniczych Dyrektyw Unii Europejskiej, tzw. Dyrektywy Ptasiej i Dyrektywy Siedliskowej, utworzono obszar Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000, który obejmuje Puszczę Knyszyńską wraz z otuliną.
Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z 2004 roku w sprawie wyznaczenia obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000, na sieć Natura 2000 w województwie podlaskim składa się obszar specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 o pow. 499.471,5 ha, co stanowi 24,75% powierzchni województwa, w tym Puszcza Knyszyńska o pow. 132372,2 ha obejmująca teren Gminy Sokółka o pow. 2256,1 ha. Wyznaczenie obszarów Natura 2000 nakłada obowiązek zachowania dobrej kondycji i typów siedlisk i gatunków będących celem ochrony na danym obszarze.
Teren Gminy Sokółka to również jeden z najczystszych regionów Polski. Poziom zanieczyszczenia powietrza i wód, a także zagrożenia hałasem należy do najniższych w kraju. Jest to czynnik sprzyjający rozwojowi turystyki oraz działaniom ten rozwój wspomagających, jak przykładowo produkcja zdrowej żywności.
Walory kulturowe gminy
Położenie w obszarze przygranicznym i historyczne losy sprawiły, że gmina Sokółka jest bardzo interesującym miejscem pod względem wyznaniowo-etnicznym. Przez wieki krzyżowały się tu wpływy religijne i kulturowe różnych narodowości: Polaków, Białorusinów, Żydów, Tatarów, Rosjan i Litwinów. Do dziś spora część okolicznej ludności wiejskiej posługuje się gwarą stanowiącą mieszankę języka polskiego, białoruskiego i rosyjskiego.
Gmina Sokółka to jeden z najciekawszych pod względem kulturowym regionów w kraju. Decyduje o tym różnorodność kulturowo-religijna związana z położeniem na polsko-białoruskim pograniczu etnicznym oraz najlepiej w kraju zachowany wiejski krajobraz kulturowy z doskonale wkomponowanymi w pejzaż wsiami o cennych układach osadniczych i zwartymi zespołami tradycyjnej drewnianej zabudowy.
Pod względem wyznaniowym społeczność sokólska nie jest jednorodna, są tu przedstawiciele katolicyzmu, prawosławia i islamu. Na terenie sokólszczyzny znajduje się wiele zabytków wiejskiej architektury drewnianej: wiatraki, chłopskie chaty, stodoły kryte strzechą, dworki oraz zaścianki z charakterystycznym układem zabudowy. Do ciekawych zabytków należy drewniany meczet w Bohonikach.
Do najważniejszych obiektów świadczących o różnorodności kulturowej regionu należą ośrodki kultu religijnego. Ewenementem w obrębie Gminy Sokółka jest jeden z dwóch najważniejsze w kraju ośrodków tatarskiego islamu Bohoniki (drugi Kruszyniany w Gminie Krynki), z meczetami i starymi cmentarzami.
Unikatową w skali kraju atrakcję turystyczną stanowi „Szlak Tatarski”. Społeczność muzułmańska kultywuje tradycje i obrzędy swoich przodków. Co roku do Bohonik zjeżdżają się Tatarzy z całego kraju na obchody kilkudniowego święta Kurban-Bajran, podczas którego dokonywany jest rytualny ubój byka.
Gmina Sokółka charakteryzuje się wyjątkową różnorodnością narodowościową i religijną. Znajdują się tu skupiska i ośrodki kulturalne oraz religijne polskich wyznawców prawosławia, katolicyzmu i Tatarów (Sokółka, Bohoniki). Po innych mniejszościach, zamieszkujących niegdyś ten region – m.in. Żydach pozostały liczne ślady i pamiątki. Świątynie i cmentarze różnych wyznań, kapliczki i krzyże oraz charakterystyczne dla poszczególnych grup etnicznych budownictwo wiejskie, stanowią nieodłączny element krajobrazu regionu.
Tereny wiejskie na wschodnim pograniczu należą do obszarów o najlepiej zachowanym wiejskim krajobrazie kulturowym w skali kraju. Istniejące tu wsie zachowały cenne układy przestrzenne, a w budownictwie wiejskim ciągle zdecydowanie dominuje tradycyjna zabudowa drewniana. Jest to jedyne w swoim rodzaju połączenie zachowanego krajobrazu kulturowego z naturalnym krajobrazem przyrodniczym, co stwarza wyjątkowo korzystne warunki dla rozwoju turystyki kulturowej i agroturystyki.
Zabytki drewnianego budownictwa wiejskiego w Gminie Sokółka należą do bardzo cennych. Gmina Sokółka położona jest w regionie, gdzie istnieją zachowane w całości zespoły starej drewnianej zabudowy wsi. Tradycyjne drewniane wiejskie domy odznaczają się nie tylko harmonią sylwetki i znakomitymi proporcjami, ale także bogatym często zdobnictwem w postaci bogato rzeźbionych nadokienników.
W ośrodkach miejskich regionu zachowały się zespoły zabytkowe z historycznymi układami urbanistycznymi i starą małomiasteczkową zabudową. Do ciekawszych i lepiej zachowanych zabytkowych układów urbanistycznych ze starą zabudową znajdują się w historycznych centrach można zaliczyć centrum miasta Sokółka z unikatowym układem urbanistycznym z XVII-XVIII w.
Największą grupę zabytków w regionie stanowią obiekty sakralne. Spośród nich najcenniejsze są cerkiew (w Sokółce z 1853r.) i kościoły (w Sokółce z XIX w. i Kundzinie). Ciekawym zabytkiem jest także drewniany meczet tatarski w Bohonikach z II połowy XIX w. Ponadto w całym regionie liczne są cmentarze ze starymi nagrobkami i krzyżami oraz często bogato zdobione kapliczki i krzyże przydrożne, z których wiele ma dużą wartość artystyczną.
Gmina Sokółka należy do regionów, gdzie zachowały się stare drewniane wiatraki i młyn wodny. Ciekawy wiatrak typu sokólskiego znajduje się w Malawiczach Dolnych natomiast młyn wodny w Plebanowcach.
W mieście Sokółka istnieje Społeczne Muzeum Ziemi Sokólskiej, z bogatym działem dotyczącym Tatarów.
W niektórych miejscowościach jak np. w Malawiczach Górnych kultywuje się tradycyjny wypiek chleba oraz wytwarza i oferuje do sprzedaży oryginalne lokalne produkty spożywcze.
Różnorodność kulturowa znajduje odbicie w działalności ośrodków kultury, sztuki i wytwórczości ludowej. Bogate niegdyś tradycje rękodzieła i rzemiosła ludowego są w regionie kontynuowane, a w niektórych regionach odradzają się. W Sokółce znajduje się kilka pracowni rzeźby w drewnie.
Zapraszamy do zwiedzania !
[qr-code id="997" size="150"]
