Dzisiaj przywołujemy jego pamięć realizując projekt „Szlakiem Tyzenhauza – utworzenie szlaku turystycznego w celu promocji dziedzictwa kulturowego i historycznego dwóch miast Sokółka i Grodna” dofinansowany w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Polska-Białoruś-Ukraina 2014-2020. Poniżej przysłowiowa „pigułka” by zapoznać się z osobą Antoniego Tyzenhauza. [See in the English version >]
Antoni Tyzenhauz urodził się w 1733 roku. Od 1765 roku pełnił funkcję podskarbiego nadwornego litewskiego i starosty grodzieńskiego. W latach 1765-1780 był zarządcą litewskich ekonomii grodzieńskich i przywódcą stronnictwa królewskiego na Litwie. W dobrach królewskich głównie w Grodnie oraz sąsiednich – pobliskiej Horodnicy i wybudował około 50 manufaktur, w tym między innymi sukna, kapeluszy, koronek, szkła, igieł, kart do gry, które zatrudniały ponad 1,8 tyś. pracowników. Duże zasługi położył Tyzenhauz w dziedzinie nauki i oświaty, zakładając w Grodnie w 1773 roku Korpus Kadetów, a 1776 roku – Królewską Szkołę Lekarską i kilka szkół zawodowych.
W okresie jego działalności za jego sprawą powstał plan przestrzennej przebudowy Sokółki z kompleksem parkowo-przemysłowym. Natomiast przy rynku wybudował 12 murowanych kamieniczek, z których dwie z nich pozostały do dnia dzisiejszego, a w jednej mieści się Muzeum Ziemi Sokólskiej.
Jako podskarbi zabiegał również o rozwój handlu zagranicznego oraz budowę dróg lądowych i wodnych. Jego działalność gospodarcza, mająca na celu zwiększenie dochodów króla oraz przywrócenie pańszczyzny, zakończyła się upadkiem większości manufaktur, wzrostem niezadowolenia społecznego, a nawet buntem chłopów. W 1780 roku Tyzenhauz utracił zarząd ekonomii, po czym wytoczono mu dwa procesy: jako podskarbiemu i jako zarządcy ekonomii. Nie zdołał również zrealizować swojego planu politycznego, który budził sprzeciw magnatów litewskich: stworzenie silnego stronnictwa królewskiego, opartego na przedstawicielach średniej i drobnej szlachty, uniezależnienie się od koterii magnackich i ambasady rosyjskiej. Zmarł w Warszawie w 1785 roku.
Do bliższego poznania naszego bohatera odsyłamy do lektur zaprezentowanych na zdjęciach.
1. Stanisław Kościałkowski, Antoni Tyzenhauz, Tom I (1970) i II (1971) , Londyn.
2. Jak imć pan Tyzenhauz manufaktury urządzał, Wacław Sterner, Warszawa 1972.
3. Trzej Tyzenhauzowie, Józef Ziemczonok, Szkice biograficzne, Warszawa 2007.
4. Antoni Tyzenhauz, Ilustracja z książki: Wacława Sternera.
(AS, EJ)
